Zekerheidsrechten – Fight for your right

Voor jezelf opkomen is niet altijd gemakkelijk. Voor de rechten van anderen opkomen, is vaak eenvoudiger. Als advocaat, doe ik dat elke dag. Als ondernemer kan u uw eigen rechten veiligstellen en daarmee financiële risico’s voorkomen.
Een manier om dit te doen, is door het vestigen van zekerheden. Met een zekerheidsrecht heeft u als ondernemer namelijk meer zekerheid voor terugbetaling van een vordering. Met zekerheidsrechten kunnen financiële risico’s voor uw bedrijf dan ook worden voorkomen of beperkt, mits deze afspraken goed zijn vastgelegd. De praktijk wijst namelijk uit dat ondernemers soms zekerheidsrechten verlenen die niet goed zijn vastgelegd wat juist financiële risico’s met zich meebrengt. Als curator heb ik vaak met deze situaties te maken en daarom wil ik u graag adviseren hoe u juist een voordeel kunt halen uit zekerheidsrechten.

Wat zijn zekerheidsrechten?

Zekerheidsrechten zijn o.a. pand- en hypotheekrecht, borgstelling, bankgarantie en hoofdelijke aansprakelijkheid. Ook beslag leggen geeft een vorm van zekerheid. Hieronder bespreken we drie andere belangrijke zekerheidsrechten: eigendomsvoorbehoud, het recht van reclame en het retentierecht. Op onze website vindt u ook informatie over pandrecht.

Eigendomsvoorbehoud: geen wettelijke bevoegdheid

Het eigendomsrecht is het meest omvattende recht dat een persoon kan hebben op een zaak (art. 5:1 BW). Ook in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is het eigendomsrecht gewaarborgd. Er kan slechts inbreuk op het eigendomsrecht worden gedaan als er aan hele strikte vereisten is voldaan: “Iedere natuurlijke of rechtspersoon heeft recht op het ongestoord genot van zijn eigendom. Aan niemand zal zijn eigendom worden ontnomen behalve in het algemeen belang en onder de voorwaarden voorzien in de wet en de algemene beginselen van internationaal recht.” U kunt uw eigendom ook voorbehouden, zoals dat heet. Dat wil zeggen dat u bij de verkoop van een eigendom het eigendomsrecht houdt totdat de koper de koopprijs heeft voldaan. Dan pas gaat de eigendom over. Het eigendomsvoorbehoud is vastgelegd in artikel 3:92 BW. Maar let op: het eigendomsvoorbehoud is geen wettelijke, maar een contractuele bevoegdheid. Dat betekent dat het alleen geldt als u er een rechtsgeldige afspraak over hebt gemaakt. Zo kunt u het eigendomsvoorbehoud vastleggen in de koopovereenkomst.

Algemene voorwaarden

Als u veel zaken levert, is het handiger om het eigendomsvoorbehoud op te nemen in de algemene voorwaarden. U hebt dan twee mogelijkheden:

1. een eng eigendomsvoorbehoud;
2. of een uitgebreid eigendomsvoorbehoud.

Bij een uitgebreid eigendomsvoorbehoud blijft de verkoper eigenaar van alle producten die (ooit) aan de koper zijn geleverd, zolang de verkoper nog (bijvoorbeeld oude) vorderingen op de koper heeft. Dit betekent dat de verkoper dus ook eigenaar blijft van de producten die wel al zijn betaald, zo lang de verkoper nog iets te vorderen heeft van koper. Dus niet alleen van het laatste onbetaald gelaten geleverde product, zoals bij een eng eigendomsvoorbehoud.

Rechtsgeldig overeenkomen

Omdat het eigendomsvoorbehoud een contractuele en geen wettelijke bevoegdheid is, is het dus van belang om dit voorbehoud op de juiste wijze (rechtsgeldig) overeen te komen in de koopovereenkomst of in de algemene voorwaarden. De algemene voorwaarden moeten uiteraard wel – goed en tijdig – worden overeengekomen. Immers, de algemene voorwaarden moeten voor of bij het sluiten van de koopovereenkomst bij de koper bekend zijn. Hoe voor de hand liggend dit misschien ook lijkt, het is zaak om er de nodige aandacht aan te besteden. Daarmee worden veel problemen voorkomen. Een eigendomsvoorbehoud is in een faillissementssituatie namelijk een sterk recht van de leverancier.
Voor meer informatie hierover, verwijs ik u naar het artikel over eigendomsvoorbehoud.

Recht van reclame

Bent u het eigendomsvoorbehoud niet (rechtsgeldig) overeengekomen, dan is de eigendom bij de verkoop overgegaan op de koper, ook al heeft de koper nog niet betaald. U kunt dan mogelijk nog terugvallen op het recht van reclame (art. 7:39 e.v. BW). Dat wordt nog wel eens vergeten. Het recht van reclame biedt een laatste redmiddel aan leveranciers die geen geldig eigendomsvoorbehoud hebben bedongen. Het reclamerecht is een wettelijk recht en komt automatisch tot stand bij de levering van goederen die niet bij aflevering betaald worden. De eigendom gaat dus wél over op de koper. Het inroepen van een reclamerecht betekent feitelijk dat u als verkoper de koopovereenkomst ontbindt omdat er niet (tijdig) is betaald en u uw eigendom terugeist. Dit kan ook bij de curator, in het geval dat de koper failliet is gegaan nadat hij de goederen heeft ontvangen en nog niet heeft betaald. Ook dát wordt vaak vergeten door leveranciers. Maar u moet wel snel zijn: voor het inroepen van dit recht gelden namelijk twee vervaltermijnen.

Vervaltermijnen

Het recht om de goederen terug te halen vervalt wanneer zes weken zijn verstreken sinds het opeisbaar worden van de koopprijs en meer dan zestig dagen zijn verstreken sinds de dag waarop de goederen daadwerkelijk zijn geleverd. Zolang de leverancier nog binnen een van deze twee termijnen zijn goederen opeist, is hij op tijd. Dan kan hij afgifte vorderen (‘revindiceren’). Wanneer beide termijnen zijn verstreken, vervalt het reclamerecht. De leverancier dient erop bedacht te zijn dat de afnemer de goederen niet inmiddels heeft doorverkocht. Want ook dan vervalt het reclamerecht.

Melden bij curator

Omdat het reclamerecht op diverse manieren teniet kan gaan is het raadzaam om direct na een uitgesproken faillissement melding te doen van het recht van reclame bij de curator. Zo kan bijvoorbeeld worden voorkomen dat goederen worden doorverkocht of bewerkt dan wel dat de termijn verstrijkt, waarbinnen het recht van reclame kan worden ingeroepen. Het is echter wél zeer de moeite waard en in een faillissement misschien wel uw grootste kans op het terugkrijgen van uw eigendom, omdat u als leverancier voor de openstaande vordering achteraan in de rij aansluit.

Retentierecht: drie cumulatieve vereisten

Een echte inbreuk op het eigendomsrecht is het retentierecht. Het retentierecht is de bevoegdheid om een zaak niet af te geven als de andere partij niet betaalt. En dat is eigenlijk ook niet zo gek: als jij niets doet, doe ik het ook niet. Het retentierecht is een bijzonder opschortingsrecht; de verplichting tot afgifte van een zaak wordt opgeschort totdat de vordering is voldaan. Dat staat ook in de wet (art. 3:290 e.v. BW). Er moet wel sprake zijn van drie cumulatieve vereisten. Allereerst moet de vordering opeisbaar zijn. Dat wil zeggen dat de betalingstermijn verstreken moet zijn. Als er geen betalingstermijn is afgesproken is de vordering direct opeisbaar. Het tweede vereiste is dat de aannemer de feitelijke macht over de zaak moet uitoefenen. Ten slotte moeten de vordering en de verplichting tot afgifte van de zaak voldoende met elkaar samenhangen. Als aan deze drie vereisten is voldaan, kan een schuldeiser het retentierecht uitoefenen. Maar let op: als een schuldeiser onterecht het retentierecht uitoefent, kan dit leiden tot een verplichting tot het betalen van een schadevergoeding aan de schuldenaar.

Voor roerende en onroerende zaken

Het retentierecht geldt niet alleen voor roerende, maar ook voor onroerende zaken. Dus niet alleen voor de fietsenmaker die een fiets onder zich heeft van een klant die zijn rekening niet betaalt, maar ook voor een aannemer die of onroerende zaken van een klant onder zicht heeft. Ook dan is retentierecht mogelijk. De belangrijkste hobbel is dan wanneer de aannemer of de architect de onroerende zaak in de feitelijke macht heeft.

Het uitgangspunt dat in alle gevallen bepalend is, is of de aannemer op een voor derden voldoende duidelijke wijze de feitelijke macht uitoefent. De uitoefening van deze (legitiem verkregen) feitelijke macht gebeurt doordat de aannemer de schuldenaar en derden de toegang tot het bouwterrein ontzegt en deze toegang ook feitelijk onmogelijk maakt. Het gaat er om dat de schuldenaar geen normaal gebruik van de onroerende zaak kan maken. Dit kan door het plaatsen van een omheining om het gebouwde, maar dit is niet de enige mogelijkheid. Anderzijds is het enkel plaatsen van borden met de tekst dat ter plaatse een retentierecht wordt uitgeoefend weer zonder gevolg. Deze borden verhinderen zelf immers het gebruik van het gebouwde niet. Dergelijke borden zijn met name van belang voor het eerder besproken kenbaarheidsvereiste dat geldt ten opzichte van posterieure derden. Let op als er meerdere (onder)aannemers zijn en als de schuldenaar bijvoorbeeld wordt toegelaten om de gebouwde zaak geheel of gedeeltelijk in gebruik te nemen.

Faillissementssituatie

Het retentierecht is ook een goed pressiemiddel tot betaling. En dat geldt ook in een faillissementssituatie van de eigenaar van de (on)roerende zaak. Ook tegen de curator kunt u het retentierecht inroepen. Bij het faillissement van de opdrachtgever van de fietsenmaker, garagist of aannemer heeft de curator twee mogelijkheden. De eerste mogelijkheid is dat de curator de openstaande factuur voldoet. Dan krijgt de curator de zaak terug en kan hij deze te gelde maken. De curator heeft vaak geen geld, maar hij kan wel de zaak verkopen en met de retentor (opdrachtnemer met een retentierecht) gelijktijdig afrekenen. Dat is voor de curator een kosten/baten-afweging. Wat vaker voorkomt is dat de curator gebruik maakt van de mogelijkheid om de zaken op te eisen en ze vervolgens te gelde te maken. De retentor heeft dan recht op de verkoopopbrengst, maar de algemene faillissementskosten, zoals het salaris van de curator, gaan wel voor. Dus u houdt wel een voorrang op de opbrengst, maar de kans dat er iets van betaald wordt is klein. Maar omdat het retentierecht wel voor het pandrecht en andere rechten gaat, is het dus wel degelijk de moeite waard om ervoor te vechten.

En als er geen sprake is van een faillissement en u heeft geen zekerheden gevestigd, dan kunt u altijd nog beslag leggen op vermogensbestanddelen van de debiteur om alsnog zekerheid te krijgen voor de betaling.

Fight for your right

Of het nu gaat om een eigendomsvoorbehoud of het uitoefenen van recht van reclame jegens de koper of de curator, of om als retentor actie ondernemen tegen de opdrachtgever of de curator, of het leggen van beslag, het is vaak ook een kwestie van slim en snel onderhandelen en stevig opkomen voor uw recht! Fight for your right! Net als de Beastie Boys. Wij vechten graag voor u, in en buiten rechte, voorkomen is beter dan genezen.