Ouderlijk gezag

Dit artikel is geschreven voor iedereen die vragen heeft over het ouderlijk gezag. U krijgt antwoord op vragen als: wat is ouderlijk gezag? Wie kan ouderlijk gezag hebben? Hoe kunt u ouderlijk gezag krijgen? En kunt u het ouderlijk gezag verliezen?

Wat is ouderlijk gezag?

Het ouderlijk gezag over uw kind hebben, betekent dat u mag beslissen over de opvoeding en de verzorging van uw kind. U mag over het vermogen van uw kind beheren en u mag rechtshandelingen verrichten uit naam van uw kind zoals het zetten van een handtekening.

Betekenis ouderlijk gezag volgens de wet

In de wet staat dat ouderlijk gezag de plicht en het recht omvat van de ouder om zijn/haar minderjarige kind te verzorgen en op te voeden. Ouderlijk gezag heeft betrekking op de volgende aspecten:

• De persoon van de minderjarige:
  – opvoeding (dagelijkse verzorging en opvoeding);
  – zorg (de zorg en verantwoordelijkheid voor het geestelijk en lichamelijk welzijn);
  – toezicht (de zorg en verantwoordelijkheid voor de veiligheid van de minderjarige);
  – ontwikkeling (de taak tot het bevorderen van de persoonlijkheid van de minderjarige);
• Het vermogen van de minderjarige;
• Vertegenwoordiging in juridisch opzicht.

Hoe is het ouderlijk gezag in Nederland geregeld?

In Nederland is het zo geregeld dat wanneer de ouders bij de geboorte van hun kind niet zijn getrouwd of een geregistreerd partnerschap hebben, de moeder wel automatisch het ouderlijk gezag over het kind heeft en de vader niet. Dit betekent dat de moeder ook de wettelijke vertegenwoordiger is van het kind. De vader kan het ouderlijk gezag mede aanvragen en krijgt dan met de moeder het gezamenlijk gezag. Wie kunnen ouderlijk gezag aanvragen en wie niet? En hoe kunt u het ouderlijk gezag aanvragen? Dat licht ik u hieronder graag toe.

Wie kan ouderlijk gezag aanvragen?

Allereerst kan de juridische ouder dat, maar wie dat zijn is dan de vraag.

Volgens de wet is de moeder van een kind:

• De vrouw uit wie het kind geboren is;
• De vrouw die het kind geadopteerd heeft;
• De vrouw die het kind erkend heeft;
• De vrouw van wie het ouderschap door de rechter is vastgesteld;
• Bij kunstmatige bevruchting door een onbekende donor is de vrouw met wie de biologische
  moeder op het moment van de geboorte getrouwd is of een geregistreerd partnerschap heeft, ook
  de moeder van het kind.

Volgens de wet is de vader van een kind:

• De man die met moeder is getrouwd of een geregistreerd partnerschap heeft tijdens de geboorte
  van een kind;
• De man die het kind heeft geadopteerd;
• De man die het kind heeft erkend;
• De man van wie het vaderschap door de rechter is vastgesteld.

De biologische moeder heeft automatisch het ouderlijk gezag. Daarin zijn verschillende mogelijkheden. Gezag kan de volgende vormen hebben:

• Eenhoofdig, als moeder niet gehuwd is of geen geregistreerd partnerschap heeft;
• Gezamenlijk, als zij gehuwd is of een geregistreerd partnerschap heeft:
  – met een mannelijke partner altijd;
  – met een vrouwelijke partner als er een donor is volgens de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting;
  – met een vrouwelijke partner als de donor bekend is en de donor het kind niet erkent.

Wanneer kunt u geen gezag uitoefenen over een minderjarig kind?

• In geval u minderjarig bent;
• U onder curatele staat; of
• Als u een geestelijke stoornis heeft waardoor u het gezag niet kunt uitoefenen.

Minderjarige moeders van 16 of 17 jaar hebben een meerderjarigheidsverklaring nodig om eenhoofdig gezag te krijgen. Voor het verkrijgen van die verklaring is een advocaat nodig. Bij moeders jonger dan 16 jaar, krijgt het kind dat geboren is een voogd totdat de biologische moeder 18 jaar is. Een voogd is een niet-ouder die gezag heeft.

Ouderlijk gezag aanvragen vader

Als u getrouwd bent met de moeder of u heeft met haar een geregistreerd partnerschap tijdens de geboorte van het kind, dan krijgt u, zoals ik hierboven ook heb vermeld, automatisch het gezamenlijk gezag over het kind.

Hoe ouderlijk gezag aanvragen

Voor twee ouders is het gezamenlijk gezag aan te vragen via een formulier en zonder dat een advocaat nodig is. Dit formulier kunt u vinden op deze pagina van de website van de rechtspraak. 
Bent u niet samen de ouders van het kind, dan kunt u een verzoek tot gezamenlijk gezag indienen bij de rechtbank met behulp van een advocaat. Daarbij gelden de volgende vereisten:

• U heeft een nauwe persoonlijke band met het kind. Bij een kind met één ouder moet die ouder alleen het gezag hebben en moet de partner die al voor het kind zorgt, het kind een veilige omgeving bieden.
• Als er twee ouders zijn, dan is een vereiste dat de ouder voorafgaand aan het verzoek bij de rechtbank drie jaar alleen het gezag heeft gehad en samen met de betreffende partner al minimaal één jaar voor het kind gezorgd heeft.

Ouderlijk gezag aanvragen duomoeder

Duomoeders krijgen bij huwelijk of geregistreerd partnerschap met de moeder alleen het gezamenlijk gezag als de donor onbekend is volgens de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting. Gezamenlijk gezag kan dan namelijk alleen als er geen andere ouder is.

Ter verduidelijking vat ik bovenstaande hieronder nog een keer samen.

Wanneer moet ik ouderlijk gezag aanvragen?

U krijgt automatisch het ouderlijk gezag over het kind als u getrouwd bent met de moeder of u heeft met haar een geregistreerd partnerschap tijdens de geboorte van het kind.

Als u het kind heeft erkend, maar niet met de moeder van het kind gehuwd bent of een geregistreerd partnerschap met haar heeft tijdens de geboorte van het kind, dan kunt u het ouderlijk gezag over het kind gezamenlijk met de moeder aanvragen via een formulier en zonder dat u daarbij een advocaat nodig hebt (zie de link hierboven).

Duur van de behandeling van de aanvraag ouderlijk gezag

Als u niet de juridisch ouder bent van het kind, dan kunt u een verzoek tot gezamenlijk gezag indienen met behulp van een advocaat bij de rechtbank. In het verzoekschrift geeft u aan waarom u het gezag wilt hebben over het minderjarige kind. Uw advocaat weet verder welke stukken er bij dat verzoek moeten worden meegestuurd. Wanneer dit verzoek bij de rechtbank is ingediend, dan krijgen bijvoorbeeld de andere ouder en andere belanghebbenden de mogelijkheid om op dit verzoek te reageren. Dat kan mondeling op de rechtbank tijdens de zitting. Ook kan iemand die bezwaar heeft tegen het verzoek schriftelijk reageren en een verweerschrift indienen via een advocaat. Wanneer iemand het eens is met het verzoek dan kan dat schriftelijk aan de rechtbank worden meegedeeld via een referteverklaring of mondeling worden meegedeeld op de zitting. Tenslotte kan iemand er ook voor kiezen om niet te reageren. Dan volgt er wel een oproep voor de zitting, komt iemand dan niet dan behandelt de rechter het verzoek zonder de inbreng van deze persoon. Een zitting over dit soort zaken is niet openbaar, er is geen publiek bij aanwezig. Voorafgaand worden kinderen van 12-18 jaar in de gelegenheid gesteld hun reactie op het verzoek aan de rechter te laten weten. Dat kan mondeling of schriftelijk. De uitspraak van de rechter zal in principe vier weken na de zitting gegeven kunnen worden. In totaal duurt een dergelijke procedure minimaal drie maanden tot wel een jaar.

Kunt u gezag ook verliezen?

Gezag eindigt als een kind 18 jaar wordt en/of als de rechter dat (eerder) bepaalt. Dat kan de rechter bepalen als er gevaar is voor de ontwikkeling van een kind. Daar zijn dan vaak hulptrajecten en/of inschakeling van de Raad voor de Kinderbescherming aan vooraf gegaan. Heeft dat allemaal geen verbetering of oplossing gebracht, dan kan de Raad voor de Kinderbescherming aan de kinderrechter vragen uw gezag over het kind te stoppen. Dan kan ook worden bepaald dat een ander in uw plaats gezag krijgt. Voogdij kan worden uitgeoefend door pleegouders of een gecertificeerde instelling. Dan heeft u als ouder met een kind in een pleeggezin of instelling geen zeggenschap meer over uw kind. Wel zal de voogd proberen u zoveel mogelijk te betrekken en informeren over uw kind(-eren).

Verschil gezag en voogdij

Bij ouderlijk gezag hebben beide ouders of heeft één ouder het gezag. Bij voogdij heeft iemand anders dan de ouder het gezag. Voogdij houdt dus in dat de verzorging en opvoeding van het kind door een ander dan de ouders wordt gedaan. Een voogd kan ook door ouders in hun testament worden aangewezen (dus bij de notaris) of via registratie in het gezagsregister van de rechtbank. Die registratie kan op verzoek van een ouder plaatsvinden of door de rechtbank zelf.

Gezag aanvechten

Wanneer u samen als ouders het gezag hebt over uw kind, dan houdt u dat gezag ook als uw relatie verbroken wordt bijvoorbeeld door echtscheiding of bij verbreking van uw samenwoning. In geval er tussen u als ouders ernstige problemen ontstaan waardoor u niet meer samen het gezag kunt uitoefenen, is het niet meer in het belang van uw kind om gezamenlijk gezag te houden. Wat kunt u dan doen als ouder?

U kunt dan verzoeken om alleen het gezag te krijgen. Dit noemen we het aanvragen van eenhoofdig gezag. U vecht dan dus het gezamenlijke gezag aan en vraagt de rechter om aan u het eenhoofdig gezag toe te kennen. Als dit verzoek wordt toegewezen, dan heeft de andere ouder daarna geen gezag meer. Dat is ingrijpend, maar kan omwille van uw kind noodzakelijk zijn:

• bijvoorbeeld als ouders niet meer met elkaar kunnen communiceren;
• als een van de ouders ernstig verslaafd is aan alcohol of drugs;
• of als een van de ouders in het buitenland gaat wonen en niet meer bereikbaar is voor overleg zoals dat tussen ouders wel noodzakelijk is.

In bovenstaande gevallen zou een kind “klem” komen te zitten tussen de ouders en als dat niet op te lossen is, dan kan de rechter het gezag wijzigen naar eenhoofdig gezag.

Voor het indienen van een verzoek tot eenhoofdig gezag heeft u een advocaat nodig. Als u verweer wilt voeren omdat u het niet eens bent met een verzoek tot wijziging van het gezag door de andere ouder, dan heeft u voor dat verweer ook een advocaat nodig. In deze procedure wordt een zitting gehouden waarbij ieder zijn of haar standpunten mondeling kan toelichten. Soms is op deze (niet openbare) zitting ook een adviseur van de Raad voor de Kinderbescherming aanwezig om de rechtbank ter plekke een eerste advies te geven. Dat advies kan ook inhouden dat er nader onderzoek door de Raad voor de Kinderbescherming nodig is.

In gezagswijzigingsprocedures worden kinderen tussen de twaalf en achttien jaar door de rechtbank gevraagd om hun reactie, dat kunnen zij schriftelijk of mondeling doen. Bij dat gesprek zijn ouders niet aanwezig. Na de zitting zal een uitspraak ongeveer vier weken duren mits er geen nader onderzoek door de Raad voor de Kinderbescherming volgt. In totaal duren dit soort procedures drie maanden tot soms wel meer dan een jaar.

Mocht u naar aanleiding van dit artikel nog vragen hebben, schroom dan niet en neem contact met ons op. Wij staan u graag te woord.

> CONTACT

Vaak worden in het kader van een echtscheiding, dezelfde of vergelijkbare vragen gesteld. In deze reeks artikelen “De meest gestelde vragen in het kader van een echtscheiding” zullen de familierecht advocaten van TEN een aantal van deze vragen beantwoorden. Heeft u ook een vraag en wilt u die graag terugzien in de volgende ‘De meest gestelde vragen in het kader van de echtscheiding’, laat het ons dan weten!